Piekne dzieki chropowatości i gładkości /Beautiful through roughness and smoothness

fot. Nicolino Sapio

„Kant jako pierwszy rozpoznał w doświadczeniu piękna i sztuki problematykę właściwą filozofii. Szukał on odpowiedzi na pytanie, co właściwie w doświadczaniu piękna – kiedy „coś uznajemy za piękne” – ma mieć charakter wiążący, czyli nie może być tylko wyrazem subiektywnego smaku. Nie ma tu przecież nic ogólnego, tak jak w prawidłowości przyrodniczej, która jednostkowość czegoś napotykanego zmysłowo wyjaśnia jako przypadek reguły. Jaka więc dająca się przekazać prawda wychodzi nam w pięknie naprzeciw? Z pewnością nie taka prawda i nie taka ogólność, które moglibyśmy zastąpić ogólnością pojęcia czy intelektu. Mimo to, ten rodzaj prawdy, z którą się stykamy w doświadczeniu piękna, jednoznacznie domaga się, byśmy uznali ją za prawdę obowiązującą nie tylko subiektywnie. To bowiem oznaczałoby pozbawienie jej wszelkiej mocy wiążącej i słuszności. Jeśli ktoś dostrzega w czymś piękno, ma na myśli nie tylko to, że mu się owo coś podoba, jak potrawa, która dogadza jego podniebieniu. Jeśli uznaję coś za piękne, to myślę, że to jest piękne.

Mówiąc za Kantem: „zakładam zgodę każdego”. Myśl, że każdy powinien się zgodzić, nie znaczy, że mogę go przekonać, przemawiając do niego. To nie jest forma, dzięki której nawet dobry smak może zyskać charakter powszechny. Należy raczej u każdego pielęgnować poczucie piękna, tak by potrafił on odróżnić to, co piękne, od tego, co mniej piękne. Nie dzieje się to dzięki temu, że ktoś potrafi przytaczać przemawiające za własnym smakiem dobre argumenty czy nawet nieodparte dowody. Pole krytyki artystycznej  podejmującej  się czegoś  takiego rozciąga się niejasno między ustaleniami „naukowymi” a wyczuciem jakości, którego żadne unaukowienie nie zastąpi i które określa sąd. „Krytyka”, tzn. odróżnianie piękna od tego, co mniej piękne, nie jest właściwie ani sądem ex post, ani sądem wynikającym z naukowego przyporządkowania „piękna” pojęciom, ani też porównawczym oszacowaniem jakości: jest doświadczeniem samego piękna. Istotne znaczenie ma tutaj fakt, że „sąd smaku”, czyli sąd „wypatrzony” ze zjawiska i przypisywany każdemu aktowi uznania czegoś za piękne. Kant ilustruje przede wszystkim przykładami pięknej natury, nie zaś dzieł sztuki. Jest to „piękno pozbawione znaczeń”, które ostrzega nas przed sprowadzaniem piękna sztuki do pojęć.”

Immanuel Kant, Krytyka władzy sądzenia, tłum. Jerzy Gałecki, Warszawa 1986².

Ktoś pięknie powiedział, że architekt jest niczym scenograf teatralny, który tym różni się od scenografa teatralnego, że swoje dzieło tworzy na nieco dłuższy czas. „Aranżuje scenę, na której potem toczy się życie”. Cały szkopuł tkwi jednak w tym, aby to w czym przyjedzie nam mieszkać, przebywać było dopasowane do naszych doznań estetycznych i praktycznych. Nie bez kozery cytuje tutaj Kanta. Na swój sposób podoba mi się jego sposób myślenie o pięknie. Coś w tym jest : „zakładać zgodę każdego na to, że coś jest piękne”. Patrze na niektóre budynki, ulice, miejsca, zakątki z przeszłości i mówię sobie po cichu: ” to jest naprawdę piękne! „. Właściwe skłamałabym, gdybym powiedziała, że dotyczy to jedynie przeszłości. To co zachwyca mnie we współczesnej architekturze mieści się w nieco innym moim wpisie – https://affectueuses.wordpress.com/2012/05/11/wabi/  

fot. Sergio Larrain

 fot. Francesco-Ferruccio-Leiss-Venetian-Street-1950

 

fot. Blaine Ellis

fot. H. Brassai

Rue Saint-Rustique and Sacre-Coeur

W zasadzie nie potrafię określić co mnie najmocniej pociąga w architekturze jako takiej. Może to moja nieustanna ciekawość takiej sztuki, w której mocno dostrzegam moc kreatywności, swobodę twórczą, niezmierzoną ilość pomysłów, aspektów. Mierzenie się z przestrzenią. Wykorzystywanie miejsca, ale też dostrzeganie jego walorów. Wnikanie w przestrzeń, ingerencja, ale z dużą dozą wyrozumiałości dla tego co zastał tam początkowo człowiek.

 fot. Alvin Langdon Coburn

fot. Alvin Langdon Coburn

fot. Blaine Ellis

Mam tę potrzebę dostrzegania detali, oko samo za nimi mimowolnie podąża. Chropowatość ścian, błysk zlanej deszczem kostki brukowej, miękkość drewnianych ram okiennych, równomiernie ułożona kostka chodnikowa. Stara spoina pomiędzy cegłami, krusząca się pod dotykiem palców. Kafle, gładkie, zimne ułożone w najdziwniejsze kształty, wypełniające wąskie uliczki.

Wreszcie wnętrza bogate w akustykę, światła, zapach.

Czasami bywam w jakimś miejscu i czuje, że nie można by było usunąć z niego żadnego elementu, ponieważ nie ma w tej przestrzeni niczego zbędnego. Wszystko tworzy jakaś urokliwą całość. Miasteczko, park, alejka, wreszcie dom, który wypełniony tymi a nie innymi elementami posiada własną dusze.
Wiele razy jestem oczarowana pomysłowością architektów, ich dbałością o dobór materiału, funkcjonalność , z uwzględnieniem tego jak zmienia się światło. Twórca musi patrzeć na swoje działo wieloaspektowo, ogarniać całość.  

Spacer po Florencji był dla mnie pełen cudnych niespodzianek- wąskich uliczek, barw, kształtów. Pamiętam doskonale drzwi Baptysterium zwane przez Michała Anioła „Bramą raju”,  a w Ravennie uległam urokowi Bazyliki św. Witalisa, w szczególności mozaikom, które wypełniały jej wnętrze. Nie chodzi jednak o przepych, bo ten jest mi raczej obcy. To raczej szacunek dla kunsztu twórcy. Czasami podziw budzi harmonia innym razem dysharmonia, ulegam tworzonym przez architekta złudzeniom i stoję oczarowana.

Bywa, że jestem także pod wrażeniem niezwykłej monumentalności, choć na co dzień skłaniam się ku temu co filigranowe i prawie niedostrzegalne, a jednak trudno się oprzeć :) takim widokom. Czuje też dysonans, ponieważ mimo uznania jaki czuje dla ludzkiego wysiłku i inwencji wiem, że taka architektura mocno ingeruje w przestrzeń, niejako odbiera jej powietrze, przydusza i przytłacza.